Nuce Logo

بەشی یەكەم
نووسینی دیڤید شینكەر

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها
پەیمانگەى واشنتن لە راپۆرتێکى دوو بەشى، کە بەشى یەکەم دیڤید شینكەر، لێکۆڵەر تیشک دەخاتە دەستپێکردنى هێرشەکانى ئیسرائیل بۆ سەر خاکى سووریا و وێرانکردنى کۆگاکانى تەقەمەنى رژێمى ئەسەد، ئەو لێکۆڵەرە پێشنیار دەکات ئەمەریکا سزاکانى سەر سووریا سوک بکات و سنوورێکیش بۆ فراوانخوازى تورکیا و گرووپە چەکدارەکانى نزیک لەخۆى دابنرێت.
ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانى ئیسرائیل سنوورەکانى سووریاى تێپەڕاندووە، لەسایەى رەچاوکردنى دۆخى ئەمنییەکان پێویستە لەو هێرشانە تێبگەن، بەڵام بۆچوونى بەهێز ئەوەیە پێویستە ئەمەریکا بەخێرایى دەستوەردان بکات بۆ یەکخستنى هێزە پەرش و بڵاوەکانى سووریا و سزاکان لەسەر دیمەشق سووک بکات، هەماهەنگى لەگەڵ تورکیا بکات هەنگاوى زیاتر بۆ سەقامگیرى ئەو ناوچەیە بگرێتەبەر.
لەسەرەتاى مانگى کانوونى دووەم لافیتەیەک هەڵواسرا تێیدا نووسرابوو "تەلئەبیب پیرۆزبایى لى دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى هەڵبژدراو دەکات و داوا دەکات هاوکار بێت بۆ ئەوەى ئیسرائیل سەرلەنوێ ببێتە وڵاتێکى گەورە. لەم دواییە بە روونى لە چەند شوێنێکى چاوەڕواننەكراو دەرکەوت کە بنیامین ناتەنیاهۆ، سەرۆک وەزیرانى ئیسرائیل دەیەوێت ئەو گەورەییە بۆ ئیسرائیل بچەسپێنێت، هەروەک لە جووڵە سەربازییەکانى کە بووە هۆى دەستبەسەرداگراتنى خاکى سووریا لەدواى کەوتنى دەسەڵاتى بەشار ئەسەد، سەرەڕاى ئەوەى هەندێک لەو جووڵانە لەوانەیە لە رووى ئەمنییەوە پاساوى هەبێت، بەڵام فراوانى بازنەکانى دەستوەردانى ئیسرائیل لە سووریا دلەڕاوکێى درووستکردووە، بە هەنگاوێکى جاڕسکەر دادەندرێت، کە دەبێتە هۆى تێکدانى سەقامگیرى لە درێژمەودا.
پاساوەکانى قووڵبوونەوەى ئیسرائیل 
لە (2013) دوو ساڵ دواى هەڵگیرسانى جەنگى ناوخۆى سووریا ئیسرائیل لە رێگەى هێرشە چڕەکانى دەستپێکرد بۆ سەر کاروانى چەک و پێگە و بنکە سەربازییەکانى ئێران لەناو خاکى ئێران و حزبووڵا لەنزیک سنوورەکان دەستى کرد، نزیکەى (10) ساڵ ئێران بەو جۆرە بەردەوام زۆربەى هێرشەکانیش ئاسمانى بوون.
لە مانگى ئەیلوولى (2024) دوو مانگ بەر لە هێرشە لەناکاوەکەى هێزەکانى ئۆپۆزسیۆن بە سەرۆکایەتى ئەحمەد شەرع، کە بووە لادانى ئەسەد لە دەسەڵات، ئیسرائیل چەند هێرشێکى وشکانى و ئاسمانى هاوبەشى کرد سەر ناوەندى لێکۆڵێنەوەى زانستى، کە وەرشەیەکى نهێنى پەرەپێدانى مووشەک بوو، بە تەواوى وێرانى کرد، لەگەڵ زیادبوونى مەترسییەکانى کەوتنى دەسەڵاتى ئەسەد، ئیسرائیل لە مانگى تشرینى یەکەمى ساڵى رابردوو هێزەکانى لەناوچەى چەکداماڵدراو ("UNDOF") کە ناوچەیەک لە (1974) لەنێوان هێزەکانى سووریا و ئیسرائیلە لە جۆلان جێگیركرد، هەروەک یەکەکانى سوپاى ئیسرائیل رێگەى نوێ و بەربەستیان بە درێژایى سنوورەکان درووستکردـ، دوو لیواى تانک چوونە ئەو ناو چەیە.
لەدواى کەوتنى دیمەشق ئیسرائیل لە چالاکییەکانى لە سووریا چووە قۆناغێکى نوێ، لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەى دەسەڵاتى پێشوو و ترسى زیادبوونى چەک لە دەستى گرووپە نەیارەکان ئیسرائیل هێرشى ئاسمانى بۆ لەناوبردنى پاشماوەى توانا ستراتیژییەکانى دەسەڵاتى سووریا دەست پێکرد. (بۆ زیاتر زانیارى بڕوانە: بەشى دووەم) پاشان کۆنتڕۆڵى شوێنە جێهێلدراوەکانى کرد بەوەش دەرفەتى چاودێرى هێزەکانى ئەحمەد شەرعى لە دیمەشق بۆ رەخسا، جگە لەوەش چاودێرى پێگەکانى حزبوڵڵاى لە دەشتى بیقاعى لوبنانى دەکات، لەکۆتاییدا سوپاى ئیسرائیل نۆ پێگەى سەربازیى لەو ناوچە جیاوازە دامەزراند، لەمیانەى بۆردوومانە ئاسمانییەکانى نزیک دیمەشق لە ناوچەکانى (کەسەوە و موعرەبە) بڵاوەپێکردنى هێزەكانی خۆى فراوان کرد، بەهەمان شێوە لە شارى دەرعاى نزیک سنوورەکانى ئوردن بۆردوومانەکانى دەست پێکرد، هەروەک ئۆپراسیۆنى داماڵینى چەکى لە گوندەکانى سەر سنوور دەستی پێکرد، بە درێژایی (10) ميل لە قووڵایى خاکى سووریا دەستى بەسەر چەکە قورسەکان داگرت، بوونێکى هەمیشەیى لەناوچەکانى نزیک سنوورى لوبنان دامەزراند.
ئەو هێرشانەى ئیسرائیل بە پاساوى مەترسى دووبارەبوونەوەى هێرشەکانى حەوتى ئۆکتۆبەر بوو، بەڵام ئەوجارە لەبەرەى باکوور بوو، ئیسرائیل پێیوایە کە ئەحمەد شەرع پێشتر ئەندامى قاعیدە و رێکخراوى تیرۆرستى داعش بووە، ئەو گرووپە ئیسلامییەکانى بۆ رووخاندنى دەسەڵاتى ئەسەد پاڵپشتیان كردووە، نوێنەرایەتى هەڕەشەیەک دەکەن، ئیسرائیل ترسى لە بڵاوبوونەوەى ئاڵۆزى گشتى هەیە لە سایەى نەبوونى دەسەڵاتێکى ناوەندى کە تواناى کۆنتڕۆڵکردنى ئاسایشی هەبێت، لە لایەنى یاساییەوە ئیسرائیل پێیوایە رێککەوتنى جیاکردنەوەى هێزەکان کە لە (1974) لەگەڵ حافز ئەسەد واژۆکراوە ئەو رێککەوتنە لەدواى کەوتنى دەسەڵاتى پێشوو کارایى نامێنێت تاوەکوو حکومەتێکى سەقامگیر پێ دێت.
بەشێوەیەکى گشتى ئیسرائیل کار لەسەر درووستکردنى ناوچەیەکى دابڕاو لەناو خاکى سووریا دەکات، لە (23/شوبات/2025) نانەتیاهۆ هۆشدارى کە ئیسرائیل رێگە بە درووستکردنى میلیشیا یاخود هێزى حکومى سووریا نادات بەرەو باشوور بجووڵێت، زۆر بەخێرایى نزجیرەیەک هێرشى ئاسمانى دەستپێکرد، لە پاڵ ئەوەشدا هەوڵەکانى بۆ بەهێزکردنى پەیوەندى لەگەڵ دروزەکان لەو ناوچە دابڕێندراوە دەست پێکرد، هەوڵى دا کەناڵى پەیوەندى لەگەڵ سەرکردەکانى دروز لە ناوچەکانى باکوور بکاتەوە، بەتایبەت لە جەرمانا لە نزیک دئمەشق. 
لە (2025/3/1) سەرۆک وەزیرانى ئیسرائیل ئاماژەى دەستوەردانى سەربازیى کرد بە پاساوى پاراستنى کەمینەى دروزى لە دەستى گرووپە ئیسلامییەکان، لە میانەى هەفتەکانى کۆتایی ئیسرائیل کاتس، وەزیرى بەرگرى ئیسرائیل نیگەرانى خۆى بۆ هێرشکردنە سەر عەلەوییەکان دەبڕى و ئاماژەى بە ئەگەرى پاراستنیان کرد، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو هاوسۆزییە واتاى نیەتى راستەقینەى دەستوەردانى نییە، بەتایبەت ئیسرائیل بە درێژایى ساڵانى جەنگ بۆ پارێزگارى لە درووزەکان نەجووڵا، سەرەڕاى ئەو هەموو دابڵۆسین و چەوساندنەوەیان.
ئەحمەد شەرع لەدواى چوونى بۆ ناو دیمەشق بەدلەیەکى مەدەنى لەبرى جلى سەربازیى پۆشى و ناوخۆى گۆڕى بۆ ئەحمەد شەرع، لە ماوەى چەند هەفتەیەک حکومەتە کاتیەکەى چەند راگەیێندراویکى بڵاوەکردەوە، جەختى لەسەر ئەوە کردەوە، کە نایانەوێت لەگەڵ ئیسرائیل بەرەنگارببنەوە،  بەڵکوو لە (16)ى کانوونى یەکەم بەڵێنى ئەوەى دا کە سووریا نابێتە شوێنى هیچ هێرشێک دژ بە وڵاتانى دراوسێ.
بەڵام سەرەڕاى پەیامەکانى دڵنیایى تاوەکوو ئێستا نیەتى شەرع لە درێژمەودا روون نییە، راستە ماوەیەکە خۆى لە قاعیدە و داعش دورخستۆتەوە، بەڵام حکومەتەکەى خەڵکانێکى تێدایە لە جیهاد و چەکدارى بیانى تێدایە کە بە دوژمنایەتیان بۆ ئیسرائیل ناسراون، تەنانەت ئەگەر شەرع خواستى  پەیوەندى دۆستانە و راستگۆیانەى لەگەڵ ئیسرائیل هەبێت، بەڵام دەسەڵاتى تەواوى بەسەر خاکى سووریا نییە، یاخود بەسەر گرووپە چەکدارە جۆراوەکان نییە.
لەگەڵ دۆخى ناسەقامگیرى و ناڕوونى داهاتووى سووریا دیارە ئیسرائیل هەندێک هەنگاوى پێشوەختەى گرتەبەر بۆ دووستکردنى ناوچەى هەژموون لە باشوورى سووریا، لە گۆشەى خۆیەوە کارێکى تێگەیشنوووە، بەڵام پرسیارى گرنتر ئەوەیە، ئایا ئەو هەڕەشە بە هەموو پێوەرەکانى پاساوى فراوانخوازى ئێستاى ئیسرائیل لە ناو خاکى سووریا دەبێت، وەڵامەکە هەر چى بێت، پێویستە لەسەر ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانى رەچاوى هۆکارێکى دیکەى ئەو فراوانخوازیەى ئیسرائیل بکەن، کە دڵەڕاوکێى زیادبوونى گەورەیى هەژموونى تورکیایە لە دیمەشق.
پێشنیارى سیاسى 
کاتێک لە مانگی كانوونی دووەم لە بارەی سوریای دوای ئەسەد پرسیار لە دۆناڵد ترەمپ كرا، لە وەڵامدا گوتی، سووریا نوقمی ئاژاوە بووە ئەوان پێویستیان بە دەستوەردان نییە. راپۆرتەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئیدارەكەی پلانی كشانەوەی هێزە سەربازییەكانی لە رۆژهەڵاتی سووریا هەیە، كە پاڵپشتی هێزەكانی سووریای دیموكرات (هەسەدە) دەكەم بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رێكخراوی تیرۆرستی داعش و گرەنتی پارێزگاری لە گرتووخانەكان كە هەزاران چەكداری داعش و لایەنگر و كەسوكاریانی تێدایە.
سەرەڕای ئەو كشانەوەیە بەڵام تاوەكوو ئێستا واشتن بەرژەوەندی لە سەقامگیری سووریا و گرەنتی توانای حكومەتی نوێی سووریا بۆ سەپاندنی سەروەری  و پاراستنی سنوورەكان و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و دەستبەردان لە تۆمارێكی درێژی هەڕەشە بۆ سەر دراوسێكانی، ئەگەر ئەم كارانە نەكات زۆربەی ئامانجەكانی دیكەی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەوێتە ژێر مەترسی.
بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە پێویستە لەسەر بەرپرسانی ئەمەریكا هەماهەنگی بكەن لەگەڵ هاوبەشەكانیان بۆ باشكردنی دۆخی ئابووری، ئەوەش لە رێگەی دۆزینەوەی هاوسەنگی ورد لەنێوان پێویستی خێرا و سووكردنی سزاكان، ئەگەر بەشێوەیەكی كاتیش بێت، كە ئەو رێگەیە فشاری سیاسی لەگەڵ بێت، هەروەك پێویستە هەوڵەكان چڕ بكرێتەوە بۆ یەكخستنی گرووپە چەكدارەكان لە چوارچێوەی هێزی نوێی سووریا ئەوەش هەوڵێكە لە هەفتەی رابردوو بە كردەیی بەرهەمی بوو، هێزەكانی سووریای دیموكرات بەشێوەی مەبدەئی رێككەوتن بۆ یەكخستنیان لەگەڵ حكومەتی ئەحمەد شەرع.
لەوەش گرنگتر ئیدارەی ترەمپ پێویستی بە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئیسرائیل هەیە بۆ تێگەیشتن لە ستراتیژی درێژمەودای لە سووریا، بۆ نموونە سەرەڕای بەهێزكردنی هاوبەشی سنووری بۆ باشكردنی ئاسایش، بەڵام هەر هەوڵێك بۆ دامەزراندنی هێزێكی نوێ لە باشووری سووریا هەنگاوێكی نا حەكیمانەیە، هەروەك ئەزموونی سوپای لوبنان كە ئیسرائیل پاڵپشتی دەكرد لە باشووری لوبنان لە رابردوو شكستی هێنا.
پێویستە ئیسرائیل توانای بەرگریكردن لەخۆی هەبێت ل پێگەكانی ناوچەی (UNDOF) و جەبەل شێخ، ئەوە جگە لەوەی لە كاتی پێویست توانای گورزی ئاسمانی هەبێت، بەڵام لە حاڵەتێك ئەگەر هێزەكانی بەردەوامبن لە دەرەوەی ناوچەی چەكداماڵدراو لە داهاتوو دەبێتە هۆی زیادبوونی توندوتیژی و هەڕەشەی تیرۆرستی، ئەوەش ئاسایشی ئیسرائیل و سەقامگیری سووریا وەك تێك دەدات.
سەرەڕای لێدوانەكانی ئەحمەد شەرع لەسەر خۆپارێزی لە بەریەكەوتن لەگەڵ ئیسرائیل، حكومەتەكەی دەوردراوە بە ئیسرائیل و نیگەرانە لە قووڵبوونەوەی سوپای ئیسرائیل، راپۆرتەكان باس لە درووستكردنی گرووپی مقاوەمەی نوێ دەكەن و ئێران بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئیسرائیل پاڵپشتیان دەكات.
لە دوورمەودا قودس و دیمەشق پێویستیان بە گرتنەبەری هەنگاوی قورس هەیە بەڵام ئەو هەنگاوانە پێویستن، كە بریتیە لە دانوستاندن بۆ سیستەمێكی نوێی ئەمەنی لەسەر سنوورەكان، یاخود هەموار یا گۆڕینی رێككەوتنی جیاوازی هێزەكانی (1974) پێویستە واشنتن بە بایەخەوە رەچاوی ئاڵەنگارییە ئەمنییەكان لە سووریای دوای ئەسەد بكات، بە هەمان شێوە لاوازی هێزە نێودەوڵەتییەكان لە ناوچەكانی ململانێی عەرەبی ــ ئیسرائیلی رەچاو بكات. 
هەروەها پێویستە لەسەر واشنتن بە خێرایی سەبارەت بە دەستوەردانی توركیا و پەیوەندی بە گرووپە ئیسلامییەكانی باكووری سووریا، ئەگەر سووریا ببێتە وڵاتێكی لاوازی خاوەن هەژموونی هەمیشەیی هەریەك لە توركیا و ئیسرائیل ئەوا دۆخەكە پڕ دەبێت لە ئاڵۆزی و ئەگەری بەریەكەوتنی ئەو دوو هاوپەیمانە سەرەكییەی ئەمەریكا، راپۆڕتەكان ئاماژە بەوە دەكەن ئیسرائیل نیگەرانە لە زیادبوونی هەژموونی توركیا، ئەوەش گەیشتۆتە ئاستێك سەرەڕای كشانەوەی هێزەكانی مۆسكۆ كە بە دیارترین سەركەوتنی ئەمەریكا لەدوای كەوتنی بەشار ئەسەد دادەندرێت، ئیسرائیل داوا دەكات واشنتن ئاسانكاری بۆ گەڕانەوەی سوپای رووسیا بۆ سووریا بكات.
راستە ترامپ گوتی، سووریایە فەوزایە، بەڵام نەبوونی دیپلۆماسیەتی ئەمەریكی ئەو فەوزایە زۆر خراپتر دەكات، لێكەوتەی فراوانی لەسەر لەپێشینە سەرەكییەكانی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت.
سەرچاوە: پەیمانگەى واشنتن