Nuce Logo

بەشی دووەم: 
نووسینی: ئیهود یەعاری

وەرگێرانى: ئیسماعیل تەها
لە بەشى دووەم، ئیهود یەعارى تیشک دەخاتە سەر هەوڵەکانى ئیسرائیل و هەڵوێستى دروزەکان بۆ نزیکبوونەوە لە سووریا، ئەو لێکۆڵەرە پێیوایە رێژەیەکى کەمى دروزەکان خواستى جیابوونەوەیان لەگەڵ سووریا هەیە بە پێویستى دەزانن لە چوارچێوەى سووریا بمێنەوە، هەروەها دەشلێت، دەکرێت گفتوگۆى راستەوخۆ لەنێوان دیمەشق و تەلئەبیب بکرێت.
دەكرێت گفتوگۆی راستەوخۆ لەنێوان حكومەتی كاتی لە سووریا و ئیسرائیل لە چوارچێوەی پەیوەندی دوو قۆڵی دەست پێبكات، كۆتایی بە بەدوژمنكاری بەردەوام و داننان بهێنێت، بە تایبەت گفتوگۆى پەیوەست بە پەیوەندی دروز و ئیسرائیل، هەروەها لە بوارەكانی هەماهەنگی لە باشووری سووریا لە پاڵ هەماهەنگی بۆ هەوڵەكانی بەرەنگاربوونەوەی ئێران و حزبوڵڵا بۆ سووریا و لوبنان رێكبکەون.
كەوتنی بەشار ئەسەد بەشێوەیەكی ریشەیی پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و سووریای گۆڕی، واقیعێكی نوێ لەسەر خاكی ئەو وڵاتە دەستی پێكرد، كاتێك بە شێوەیەكی ئاشكرا گوتاری جیاوازی هەردوو لایەن دەركەوت.سەرەڕای ئەوەی دۆخەكە تا ئێستا پڕە لە مەترسی، بەڵام درفەتێكیشی هێناوەتەكایەوە بەڵام نەقۆزراوەتەوە، بۆ كردنەوەی گفتوگۆی راستەو خۆ و گەیشتن بە لێتێگەیشتنی ریشەیی نێوان دیمەشق و قودس، بەتایبەتیش سەبارەت بە باشووری سووریا.
واقیعێكی نوێ لەسەر خاكی سووریا
لە بەشی یەكەمی ئەو راپۆرتە باسمان لە چالاكییە سەربازییەكانی ئیسرائیل لە سەردەمی ئەسەد لە سووركیا كرد، كە زۆربەیان هێرشی ئاسمانی و ئۆپراسیۆنی سنوورداری كۆماندۆس كە كاروانە چەكەكانی ئێران و پێگە سەربازەكییەكان و بنكەكانی حزبوڵڵای لەسەر سنوورەكانی دەكردە ئامانج، بەڵام ئەو شێوازە  لەگەڵ گەیشتنی ئەحمەد شەرع بۆ ناو دیمەشق بەبێ بەرەنگاربوونەوە، بە شێوەیەكی تەواو زۆر بە خێرایی گۆڕانكاری بەسەرداهات.
هێزە ئاسمانییەكانی ئیسرائیل هەڵمەتێكی فراوانیان دەست پێكرد، كە تاوەكوو ئێستا بەشێوەی پچڕ پچڕ بەردەوامە، لەو ماوەیە زۆربەی كۆگاكانی چەك و پێداویستی و سیستەمی بەرگری ئاسمانی و تانك و زریپۆش و مووشەكی دوورهاوێژ و شوێنەكانی چەكی كیمیاوی و لە سەرووى هەمووى كۆگانی مووشەكی رژێمی پێشوویان بە ئامانج گرت، ئەنجام: سوپای سووری بە واتا كلاسیكیەكە بوونی نییە.
هەروەها لە هەر سێ پارێزگای  دەرعا و قەنتیرە  و سوەیدا لە باشووری دیمەشق كە رووبەرەكەی (16) هەزار و (500) كیلۆمەتر چوارگۆشەیە و نزیكەی دوو ملیۆن كەسی تێدایە گۆڕانكاری گەورەی بەسەرداهات.
دوای كەوتنی ئەسەد لیوای (210) لە سوپای ئیسرائیل كۆنتڕۆڵی ئەو ناوچانەی كرد كە لە (1974) رێككەوتنی لەسەر كرابوو، كە زیاتر لە (10) كیلۆمەترە، هێزەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ جیاكردنەوە ("UNDOF")  چاودێری ئەو ناوچانەیان دەكرد و كۆت و بەندیان بەسەر قەبارەی ئەو هێزانە دەسەپاند، بەڵام ئسرائیل پێیوایە ئەو رێكارە ئێستا بەركار نییە دوای ئەوەی هەردوو لیوای (60 و 91)ی سەر بە حكومەتی سووریا لە شوێنی خۆیان كشانەوە، ئەوەش بۆشایەكی ئەمنی مەترسیداری جێهێشت كە گرووپە تیرۆرستەكان لە رێگەی هێرشكردنی سنوورەكان بیقۆزنەوە.
بۆیە هێزەكانی ئیسرائیل دوای ئەوەی بەرەو ئەو ناوچەیە چوون ناوچەیەكی ئەمنیان بە درێژایی (15) كیلۆمەتر لەناو خاكی سووریا درووست كرد، تاوەكوو گەیشتنە ناوچەی بوركانییە كە بە پێگەی ستراتیژیی سوپای پێشوی سووریا دادەندرێت، بەوەش ئیسرائیل بە كردەیی كۆنتڕۆڵی (460) كیلۆمەتر چوارگۆشەی خاكی سووپای كرد لە دەرەوەی هێڵی جیابوونەوە كردووە، پێشتر بنیامین ناتەنیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بەڵێنی دابوو ناوچەی داماڵدراو لە چەك فراوان بكات  بۆ ئەوەی بگاتە رێگەی خێرای نێوان دیمەشق و سویدا، كە بە درێژی (65) كیلۆمەترە، نزیكترین خاڵی هێزەكانی ئێستای ئیسرائیلە.
جگە لەوەش ئیسرائیل رایگەیاند، پابەندە بە پاراستنی دروزەكان لە سووریا، پڕۆگرامی هاوكاری بۆ نزیكەی (50) هەزار درزی راگەیاند، كە لە گوندەكانی ناوچەی جەبەل شێخ دەژین، بە هەمان شێوەیە نزیكەی نیو ملیۆن دروز لە ناوچەی جەبەل عەرەب دەژین، رێگە بە هەندێكیان درا لە ئیسرائیل كاربكەن، لە كارێكی هاوشێوەیە كە لەگەڵ ئوردنییەكانی لە شاری ئیلات یاخود لوبنانییەكانی باشوور كرا، كە لە ساڵانی رابردوو لە ئیسرائیل كاریان دەكرد.
تاوەكوو ئێستا حكومەتی نوێی ئەحمەد شەرع بە هێورییەكی بەرچاو مامەڵەی لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی ئیسرائیل كردووە. سەرۆك و سەرۆك وەزیر و زەیرەكان خۆیان لە لێدوانی ئاشكرا دەپارێزن، كاتێك ئیسرائیل كاتس، وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاند، ئەحمەد شەرع ئیسلامییەكی جیهادی توندڕەوە، بە شێوەیەكی زۆر سنوردار و دەستەواژەی دیپلۆماسی وەڵامیان دایەوە. كاتس ئەوەی بیرهێنایەوە كە ئەحمەد شەرع لە پەنجەرەی كۆشكەكانی دیمەشق بە دووری (23) كیلۆمەتر دەتوانێ بنكە نوێكانی ئیسرائیل لە سەر جەبەل شێخ ببینێت، ئەو قسانە وەك ئەوەیە شەرع پێشتر ئەو شتانەی نەزانی بێت. لەگەڵ ئەوەشدا كاردانەوەكان و كەم و هێوربوون بوو، هەموو جارێكیش جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە خواستی بەیەكەوتنی لەگەڵ ئیسرائیل نییە.
جیاكردنەوەی یا لكاندنی دروز بژاردەیەكی واقیعی نییە
لەگەڵ گۆڕانی دۆخی سەر سنوورەكان هەندێك لە ئیسرائیلییەكان هانی دروزەكانیان دا لە سووریا جیاببنەوە، ئەو بیرۆكەیە پێشتر لە حكومەتەكانی حزبی عەمەل لە پەنجاكان و شەستەكانی سەدەی رابردوو پێشنیاركرابوو، لەم دوایە سیاسییەكانی باڵی راستڕەو دووبارە پێشنیاریان كردەوە، ئەوانەی خەیاڵی درووستكردنی رێڕەوێكیان هەیە كە سوەیدا بە ناوچە كوردییەكان لە باكووری رۆژئاوای سووریا دەبەستنەوە.
بەڵام دووبارە زیندووكردنەوەی دەوڵەتۆكەیەكی درووزی كە لە ماوەی ئینتیدابی فەڕەنسی لە (1921 و 1936) هەبوو ئەمرۆ بژاردەیەكی پێشنیاركراو نییە، یەكێك لە گرنگترین هۆكارەكان ئەوەیە كە كورد بە پاڵپشتی ئەمەریكا رێككەوتنی مەبدەئییان لەگەڵ ئەحمەد شەرع بۆ یەكخستنی هێزەكانیان لەگەڵ سوپای نوێی سووریا واژۆكردووە، لەوەش گرنتر، زۆربەی دەرهاوێشتەكانی سەرزەوی، لەوانەش بۆچوونی بەرپرسان و چاودێرانی ئەمرۆ ئاماژە بەوە دەكەن زۆربەی دروزەكان مانەوەیان لە چوارچێوەی سووریا پێ باشترە، بەڵام لەچوارچێوەی پەیوەندی نوێ كە لەسەر بنەمای كۆتاییهێنان بە دەسەڵاتی ناوەندی و دیاریكردنی قەبارەی بوونی سەربازیی و ئەمنی لە ناوچەكانیان.
هەرچی بژاردەی چوونە پاڵ ئیسرائیلە، جگە لە هەندێك گوندی سەر سنوور هیچ پاڵپشتی نییە شایەنی باسكردن بێت، زۆربەیان خواستی كرانەوەیان لەگەڵ ئیسرائیل هەیە بە لێكتێگەیشتن لەگەڵ حكومەتی ئەحمەد شەرع، كە ئەو دۆخە نیمچە سەربەخۆییەی لە ماوەی جەنگ لە سوەیدا هاتبووە دی بەدەوام بێت.
بەڵام ئەو هاوسەنگییە لە پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیسرائیل لە لایەك و دیمەشق لە لایەكی دیكە بۆتە هۆی دابەشبوونی درووزەكان، شێخ حكیمەت هیجری و ئەنجوومەنی سەربازیی دروزی كە بەو دوایە بە سەکردایەتى ژمارەیەك ژەنەڕاڵی پێشوو دامەزراوە، گومانی قووڵیان لە حكومەتی ئەحمەد شەرع هەیە، هەموو سازشێكی راستەقینە رەت دەكەنەوە و داوای بەهێزكردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ حكومەتی ئیسرائیل دەكەن، لە بەرانبەردا پیاوانی دیكەی ئاینی كە پلەیان لەو خوارترە وەك حەموود حەناوی و یوسف جەربوع و گرووپە چەكدارەكانی وەك "رجال كەرامە" و "رجال جەبەل" خواستی چارەسەركردنی كێشەكانیان لەگەڵ دیمەشق هەیە، لە رێگەی خۆپیشاندان و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەرگری لە دیدی خۆیان دەكەن و بەدووری دەزانن بەریەككەوتن لە نێوانیان دا رووبدات، پەتایبەت ئەگەر حكومەتی شەرع بریاری دەستوەردان لەو گفتوگۆیە ناوخۆییە بدات.
پێشنیارەكان:
لە سایەی ئەو دۆخە ئاڵۆزە، پێویستە ئیسرائیل و حكومەتی كاتی سووریا بە زووترین كات دەست بە گفتوگۆكان بكەن بۆ گەیشتن بە لێكتێگەیشتن لەسەر پرسە بنەڕەتییەكان، هەندێكیان مێژووێكیان هەیە هەندێكیان نوێن، بە كردەیی شوێنی بێلایەن بۆ ئەو كۆبوونەوانە هەیە، وەك سەربازگەی فەوار و زیونی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان.
ئاشكرایە ئەحمەد شەرع لە ماوەی نزیك و تەنانەت ساڵانی داهاتووش نایەوێت لەگەڵ ئیسرائیل رووبەڕوو بێتەوە، لە بەرانبەردا ئیسرائیل بەرژەوەندی روونی لە سەقامگیری بەرەی باكوور هەیە، بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە هاوبەشە دەكرێت تەركیز بكرێتە سەر ئەو هەنگاوانە:
• ئاڵوگۆڕی هاوبەشی لەسەر دۆسیەی دروزەكان: ئیسرائیل پابەند بێت بە هاننەدانی دروزەكان، یاخود دانیشتوانی دیكەی باشووری سووریا لە سووریا جیانەبنەوە، حكومەتی ئەحمەد شەرع ئەو پەیوەندیەی دروزەكان بە ئیسرائیل قبووڵ بكات، كە ئەوە هاوتایە بە جۆرێك لە ئاساییكردنەوە، دەكرێت پارێزگای سوەیدا و جەبەل شێخ لەگەڵ دیمەشق بگەنە رێككەوتن و دامەزراوەكانی دەوڵەت یەكبخەنەوە، لەگەڵ هێشتنەوەی دۆسیەی ئەمنی لە دەستی هێزە خۆجێیەكان لەژێر سەرپەرشتی وەزارەتی بەرگری.
• گۆڕینی رێككەوتنی (1974) بە رێككەوتنێكی نوێ: ئەو رێككەوتنە كۆت و بەندی فراوانكردنی ژمارە و جۆری چەكەكانی لەخۆی گرتبێت، هەروەها میكانزمی هەماهەنگی چاودێری هاوبەشی تێدا بێت، دەكرێت لایەنی سێیەم سەرپەرشتی ئەو چاودێرییە بكات، یا لە رێگەی هەمواری رێگەپێدانی نەتەوە یەكگرتووەكان، یا لە رێگەی پێهێنانی دەستەیەكی نوێ بە سەركردایەتی نوێنەری ئەمەریكا.
• هەماهەنگی چالاكی لە ناوچە سوننیەكانی سەر سنوور: زیاتر لە (10) ساڵە ئیسرائیل پەیوەندی بە هەندێك گوندی سوننی لە دەرعا و قەنتیرە هەیە، لە بەرانبەردا ئەحمەد شەرع هەوڵ دەدات هێزێكی (40) كەسی لە خەڵكی ئەو شارە دامەزرێنێت، كە چەدارانی پێشوو و ئەوانەی لە سوپا جیابوونەوە پێكبێت، ئەو هێزە بە فەرماندەیی بنیان ئەحمەد حەریری بێت. گەڕانەكانی ئیسرائیل بە هەماهەنگی لەگەڵ هۆزەكان پێچەوانەی هەوڵەكانی حكومەتی سووریایە بۆ گێڕانەوەی سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی لەو ناوچانە.
• هەماهەنگی بۆ رێگری لە گەڕانەوەی سوپای پاسدارانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانی كە هەوڵی گێڕانەوەی پێگەی خۆیان لە ناو سووریا دەدەن.
• گۆڕینی زانیاری هەواڵگری بۆ هەڵوەشاندنەوەی شانە چەكدارەكانی فەڵەستین لە سووریا وەك حەماس و جیهادی ئیسلامی و بەرەی گەل، بەتایبەت لە كەمپی پەنابەرەكان، حكومەتی شەرع لەو دۆسیە دەستی بە جووڵەكردن كردووە، بەڵام پێویستی بە كاركردنی زیاترە.
• چارەسەركردنی قەیرانی سووتەمەنی و گاز لە سووریا: دەكرێت پلانی  ئامۆس هۆكستاین، نێردەی سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا كارا بكرێتەوە، كە پێشنیاری رەوانەكردنی گازی ئیسرائیا بۆ سووریا بە خاكی ئوردن كردبوو، ئەوەش لەدواتر لوبنانیش دەگرێتەوە، كە هەر چەندە ئەو بابەتە پرسێكی جیاوازە گفتوگۆی تایبەتی پێویستە. وڵاتانی كەنداو و رۆژئاوا دەتوانن تێچووی ئەو پڕۆژەیە وەك ئامرازێك بۆ چەسپاندنی ئاشتی لە داهاتوو لەخۆ بگرن، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ تایبەتمەندیەكی گەورە لە رێگەدان لە وڵاتێكی وەك قەتەر نییە كە بۆ سەركەوتنی ئەو پلانە ئەو ئەركە بگرێتە ئەستۆ، كە لەو قۆناغە هەوڵی شاردنەوەی ئەوە دەدات كە ئیسرائیل هەناردەكەری گازی سرووشتییە.
• چارەسەری ناكۆكی كێڵگەكان "شەعبا" جەبەل دۆف، ئەحمەد شەرع رایگەیاند، پێش (1967) ئەو خاكانە لەژێر سەروەری خاكی سووریا دابوون، بەوەش بەڵگەی حزبووڵڵا پووچەڵ بۆوە، رێگەی لەبەردەم دەستپێكردنی دانوستاندنی تایبەت بە دیاریكردنی سنوورەكانی نێوان ئیسرائیل و لوبنان خۆش كرد.
• پێداچوونەوە بە ئەگەری سووككردنی سزاكانی ئەمەریكا لەسەر سووریا بە هاوكاری ئیسرائیل: سووكردنی سزاكان دەبێتە هۆی دابینكردنی پاڵپشتی پێویست بۆ دووبارە ئاوەندانكردنەوە و گەڕانەوەی ملیۆنان پەنابەر.
سەرەڕای ئەوەی ئێستا كاتێكی گونجاو نییە بۆ پێشنیاركردنی هاتنە پاڵی سووریا، (لەوانەشە لوبنانیش) بۆ رێككەوتنی ئیبراهیمی و ئاساییكردنەوەی فەرمی لەگەڵ ئیسرائیل بەڵام گفتوگۆی راستەوخۆ دەبێتە چوارچێوەیەكی نوێ بۆ پەیوەندییەكان، كۆتایی بە دۆخی دوژمنایەتی دەهێنێت، داننان دەبێت بە پەیوەندییەكی تایبەت لەگەڵ دروزەكان و هەماهەنگی لەگەڵ باشووری سووریا.
سەرەڕای هەبوونی سوپای ئیسرائیل لە بەرەكانی لوبنان، بەڵام ئەمەریكا پێشتر سەركردایەتی نێوەندگیری لوبنان و ئیسرائیلی كردووە، ئێستا بەڵگەی بەهێز هەیە كە هەمان رۆڵ بگێڕێت.
سەرچاوە: پەیمانگەى واشنتن