Nuce Logo

تێپەڕبوونی سێ دەیە بەسەر لوتکەی بەغدا لە نەوەدەکانی سەدەی رابڕدوو، بەغدا دووبارە دەرگای سنوورەکانی بەدەم هاتنی وڵاتانی دراوسێی کردەوە، بۆ ئەو مەبەستە سەرۆک وەزیرانی عێراق، لە پێناو بەستنی لوتکەی بەغدا 2021، لەرێگەی سەردانی فەرمی خۆی و وەزیرانی کابینکەی، داوەتنامەی بەژداربوونی ئاراستەی وڵاتانی(سعوودیە، قەتەر، ئیمارات، میسڕ، ئێران، کوەیت، ئوردن) کرد و لەسەر ئاستی ناودەوڵەتی بڕیاروایە سەرۆک کۆماری فەرەنسا بەشداری لە لوتکە هەرێمییەکی بەغدا بکات.

بە گوێرەی ئەجێندای لوتکەی بەغدا، تەوەرە سەرەکییەکانی لوتکەکە ئەم پرسانە لە خۆدەگرێت: پاڵشتی هەرێمی، هەڵبژاردنەکانی عێراق، پرسی سەدەی ئەسوبیا، کێشەی فەلەستین، قەیرانی سووریا، دیپلۆماسیەتی لیبیا، ئاڵۆزیەکانی یەمەن، قەیرانی کۆرۆنا، هاوئاهەنگی ئەمنی، پرۆژە ئابووریەکان، شاری پیشەسازی، بازارکردنی کۆمپانیایە هەرێمییەکان، هاوبەشی لووتکە سێ قۆڵی میسرو ئوردن و عێراق، گواستنەوە گەیاندنی نێوان وڵاتانی هەرێمەکە.

بەستنی لوتکەی بەغدا 2021 لە کاتێکدایە، ئەمریکا خواستی کشانەوەی هێزەکانی لە عێراق و ناوچەکە دووپاتکردۆتەوە، هاوکات تاڵیبان دووبارە دەستی بەسەر کابولدا گرتەوە، لە هەمانکاتدا، دوای رێککەوتنی 25 ساڵەی نێوان چین وئێران دانووسەکانی ئێران و ئەمریکا لە ڤیەننا کۆتاییان پێ نەهاتووە، هەروەها دواین کۆبوونەوەکانی کۆمەڵی G7، پرۆژەی Build Back Better World” (B3W)، دژی فراوانخوزیەکانی چین وهێڵی ئاوریشمی راگەینراون.

کارکردن بۆ وەستاندنی پرۆژەکانی چین ورووسیا

لە دوای دەستبەکاربوونی موستەفا کازمی وەک سەرۆک وەزیرانی عێراق، ئەمریکا و ئەورووپا کار بۆ دورخستنەوەی عێراق لە ئێران و هەوڵی نزیکردنەوەی عێراق لە وڵاتانی کەنداو دەدەن. راگەیاندنی پرۆژەی سێ لوتکەی میسر وئوردن و عێراق ناسراو بە پرۆژەی شامی گەورە، ئامانج لێی کەنارگیردنی ئێران و ئاستنەگ خستنە بەردەم پرۆژەی بونیاتانەوەی عێراقە لە لایان چین بەگوژمەی 10 ملیار دۆلار، جگە لەوەی رێگریکردنە لە دووبارە باڵادەستبوونەوەی رووسیا لە پێگە ستراتیژیەکانی عێراق دوای رووخانی یەکێتی سۆڤیەت.

رووداوەکانی جیهان دوای  2003 و باڵا دەستبوونی  هەژموونی هیلالی شیعی، عێراق لە رووی ئابووری سێکتەری نەوت وگازەوە کەوتە ژێر هەژموونی ئێران، ئەمەیش بووە هۆی پشتبەستین تەواوەتی عێراق  بە وزەی ئێران بۆ دابینکردنی کارەبای وڵاتەکەی و بەکارهێنانی وەک کارتێکی فشار لە هەر نزیکبوونەوەیەکی عێراق و وڵاتانی ڕۆژئاوا. لەهەمانکاتدا عێراق وەک پردێکی ستراتیژی ئێرانە بۆ گەیاندنی هاوکاریەکانی ئێران بۆ هێز و گروپە چەکدارەکانی ئێران لە سووریا و لوبنان. ئەمە جگە لەوەی هاوپەیمانێتی ئێران، چین ورووسیا، ئاستنەگی زیاتری خستۆتە بەردەم دەستەلاتەکانی ئەمریکاو ئەورووپا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و بازارەکانی ئاسیادا.

بایدن لە بانگەشەی هەڵبژاردنی سەبارەت بە فراوانخوازیەکانی چین وتی" ئێمە ڕکابەرێکی سەرسەختی وڵاتی چینین"، هەروەها دەربارەی رووسیا وتی"ئێمە بەرگری لە بەرژەوندیەکانمان لەبەرامبەر وروسیادا دەکەین". بە لێکدانەوە بۆ ئەو دوو وتەی سەرۆکی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و ئاسیادا دەگەین بەو ئەنجامەی کە عێراق هەڵکەوتوترین ناوچەی ڕکابەریەکانی ئەمریکا و رووسیا و ئەمریکا و چینە، بەتایبەت دوای ئەوەی بۆ یەکەمینجار کازمی سەردانی ئەمریکای کرد، وەزارەتی نەوتی عێراق بە بیانووی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و رێککەوتنی بەغدای لەگەڵ کۆمپانیای  Zhenhuaــی چینی تا ماوەیەک سڕ کردوو پەشیمان بوویەوە لە فرۆشتنی نەوت بەو کۆمپانییە و دواتر فرۆشتنی بە بازارەکانی جیهان.

نزیکبوونەوەی کازمی لە بەرەی ڕۆژئاوا بووە هۆی ڕیگریکردن لە کۆمپانییەکانی چینی، بۆ کڕینی پشکەکانی کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل ئەنجام بڕیاری فرۆشتنی پشکەکانی کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل لە کێڵگە نەوتیەکانی قەرنە یەک و بەهێز بوونی ململانێــــــیەکانی نێوان کۆمپانیاییە ئەمریکی و چینیەکان دروستکرد و لەهەمانکاتدا ، مەترسی لەسەر کەرتی بەرهەمهێنانی نەوتی کێڵگەکە نەوتیەکە و بازاڕی نەوتی عێراق  ‌هێنایە کایەوە.

هەروەها رێککەوتنی 25 ساڵەی نێوان چین وئێران، دەرفەتێکی تری لەبەردەم زاڵبوونی زیاتری ئێرانی بەسەر بازارەکانی عێراقدا دووپاتکردەوە و عێراق دەتوانیت لە رێگەی پرۆژەکانی هێڵی ئاسنی و هێڵەکانی گواستنەوەی وزە بۆ بازارەکانی ئاسیاو  زیانێکی زۆر لە بەرژەوەندی کۆمپانیایە ڕۆژئاوایەکان بدات.

بەڵام سەرەرای ئاستەنگەکان، چین توانی گرێبەستی دروستکردنی فرۆکەخانەی پارێزگای زیقار بەدەستبهێنێت، کە دووەم گەورەترین و دەوڵەمەندتری پارێزگای عێراقە لە رووی زۆری یەدەگی وزەووە، بڕیاوایە لە 2024 چین فرۆکەخانەکە ڕادەستی حکوومەتی عیراق بکاتەوە.

ئەمە جگە لەوەی ڕێککەوتنەکانی رووسیا و هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەکردی گازی ناوچەکە لە رێگای بەندەری جەیهان بۆ تورکیا لە 2017ــدا نیگەرانیەکی زۆری بۆ عێراق دروستکرد، ئاستی کارکردنی کۆمپانیایەکانی رووسیا لە کێڵگەکانی عێراق لە هەڵکشانی بەردەوامدان، بە تایبەت دوای راگەیاندنی خواستی رووسیا بۆ بەرهەمێنان لە سێکتەری نەوت وگازی عێراق بە بڕی 20 ملیار دۆلار.

لە ئەنجامدا، قوڵی پرۆژە ستراتیژیەکانی رووسیا وچین و هاوبەشبوونی ئێران لەو پرۆژانەی عێراقدا، بەربەستێکی سەرەکی بەردەم دەرئەنجامی لوتکەی بەغدا 2021 دەبێت و هاوکێشە هەرێمییەکان بە لاسەنگی دەهێڵیتەوە.

 پارەدارکردنی  پرۆژەی شام

دووبارە کۆبوونەوەی میسر وئوردن و عێراق لەسەر یەک مێزی گفتوگۆ، بووە هۆی سەرقاڵکردنی میدیاییە جیهانیەکان بە پرۆژەی شام و دووبارە بەهێزبوونەوەی عێراق لە کەنداو ، بە تایبەت دوای بلاوبوونەوەی دەنگۆیەکانی دووبارە کارکردن لە پرۆژەی هێڵی گازی عەرەبی، هەوڵەکانی ئەمریکا و فەرەنسا بۆ دووبارە کارکردن لە ناوچەکانی لوبنان و رێگەدان بە هاوردەکردنی گازی میسر بۆ لوبنان. ئەمەیش دوای چەند گەرێکی دانووستان و رێیککەوتنی سێ لوتکەی عێراق، میسرو ئوردن دێت.

ئەگەر چی بارودۆخی هەرسێ وڵاتی بەشدار لە پرۆژەی شام ئاستنەگ و بەربەستی سیاسی و جیۆسیاسی زۆریان لەبەردەمدایە، بەڵام بە وردبوونەوە لە پرسی پارەدارکردن و دەستکەوتنی سەرچاوەی داهاتی ئەو پرۆژیە بۆ تەوابوونی پرسیای لۆژیکی لەبارەی داهاتووی ئەو پرۆژیەوە خواستی ولاتانی ڕۆژئاوا دروست دەکات.

بە گوێرەی دواین پێشبینەکان، پرۆژەی شام بۆ تەواکردنی پێویستی بە 18 ملیار دۆلار هەیە، ئەگەر سووریاش بێتە ناو پڕۆژەکەوە، هاوکات ئەو برە پارەیە تێچوەکانی دووبارە دەستپێکردنەوەی هێلی گازی عەرەبی تیادا ئەژمار نەکراوە.  لە لایەکی تر، میسر بە نیازە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبای عێراق، سووتەمەنی و گاز هەناردەی عێراق بکات، بۆ کرینی ئەو سووتەمەنیە عێراق پارەی تری پێویستە، بۆیە پرسیاری بەردەم پرۆژەکە ئەوەیە، ئایا سێ وڵاتی لوتکە دەتوانن پارەی پرۆژەکە دابین بکەن؟

خواستی سەرەکی بەغدا لە پرۆژەی شام، هەناردەکردنی نەوت وگازی عێراقە لەبەرامبەر ئەنجامدانی پرۆژەی وەبەرهێنان و پرۆژەکانی سەرچاوەی مرۆیی لە ئوردن ومیسر، بەڵام پێش بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا، پرۆژە وەبەرهێنانەکانی میسر بوونە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی ٪5ــی کۆی داهاتی ناوخۆیی ئەو وڵاتە 

لەهەمانکاتدا میسر دووەم گەورەترین وڵاتی قەرزداری جیهانە دوای ئەرەجەنتین و لە ءیستدا میسر بڕی 19 ملیار دۆلاری سنوقی دراوی جیهانی قەرزدارە و پێشبینی دەکریت ئاستی قەرزەکانی بۆ ٪93ــی کۆی داهاتی ناوخۆیی بەرزبێتەوە.

سەبارەت بە عێراق، هەرچەندە نرخی نەوت بەرزبیتەوە، داهاتی ماوەی سالانە ناتوانێت کار بۆ تەواکردنی ئەو پرۆژەیەی شام بکات، چونکە پرسی گەندەلی و ناڕێکی سیستەمی وڵات بۆتە هۆی زیادبوونی خەرجیەکانی عێراق و لە ءئێستادا، خەرجیەکانی عێراق ڕێژەی ٪77ــی میزانیە حکوومەت پێکدەهێنن. ئەمە سەرەڕای ئەوەی World Bank  پێشبینی دەکات رێژەی قەرزەکانی عێراق بۆ ٪71ــی کۆی داهاتی تاکە کەس بەرزبێتەوە.

هەرچی تایبەت بە ئابووری وڵاتی ئوردن، بانکی نیودەوڵەتی  لە ماوەی رابردوودا، بە مەبەستی گەشەپێدانی ئابووری ئوردن و زیادکردنی هەلی کار بڕی 1.45 ملیار دۆلاری وەک قەرز بە وڵاتی ئوردن بەخشی، و هاوکات ئوردن رەزامەندی 1.3 ملیار دۆلاری تری بۆ قەرزکردن لە ساڵی داهاتوودا وەرگرتووە، بەڵام ئەم قەرزە نەبۆتە هۆی نزمکردنەوەی ئاستی بێ کاری، چونکە بە گوێرەی راپۆرتەکانی بانکی نیودەوڵەتی، قەرزەکانی ئوردن رێژەی ٪106ــی داهاتی ناوخۆیی تاکی ئوردنی پێک دەهێنن.

کەواتە ئەگەری بەردەم پڕۆژەی شام بۆ تەواکردنی کەرتی تایبەتە، هەرچەندە کەرتی تایبەت حکوومەتی عێراق جالاکە، بەڵام بەشێکی زۆری کار پرۆژەکانی حکوومەت دەکات، واتە دووبارە پاکانەی خەرجیەکانی دەکەوێتە ئەستۆئ میزانیەی حکوومەت،ئەمەیش بە واتای دابیکردنی خەرجی پرۆژەی شام دێت لە لایان حکوموومەتی عێراق.

کرانەوەی عێراق بە رووی کۆمپانییە ڕۆژئاوایەکان و وڵاتانی کەنداو

کابنیەی موستەفا کازمی تا ئاستێک  کاری بۆ دیپلۆماسیەتی کرانەوە بەرەو وڵاتانی ڕۆژئاوا و کەنداو کرد، لەو ڕووەوە، لەکابینەکەی بە گشتی وەزارەتی نەوت و کارەبا ، ڕێککەوتن  و پرۆژەی جودا راگەینران. هەروەها بە ئامانجی بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ 6 بۆ 8 ملیۆن بەرمیلی ڕۆژانە، ڕێککەوتنی لەگەڵ کۆمپانیای ئەورووپی، چینی، رووسی ئەمریکی، واژوو کردووە، ئەمە جگە لەوەی بۆ کەمکردنەوەی پشت بەستنی بە ئێران، ڕێکەوتنی لەگەڵ کۆمپانیەکانی، یابان، ئەلمانیا، ئیمارات، سعوودیە، چین، فەرەنسا واژوو کردووە، بەڵام پێناجیت ئەو رێکەوتنانە بتوانی گرفتی عێراق چارە بکەن، چونکە گرفتی سەرەکی عێراق نەبوونی دەستەڵاتی تەواوەتی حکوومەتە بەسەر هێزە چەکدارەکان و هەروەها گرفتی گۆڕینی سەرۆک وەزیرانی ودەستەڵاتی عیراق دوای هەر هەلبژاردنێک کۆی هاوکێشەکان دەگۆرێت، بۆیە پێشبینی ناکریت لوتکەی بەغدا 2021 ژینگەی عێراق بە تەواوەتی بگۆریت