Nuce Logo

سەردانی فەرمی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بۆ بەریتانیا و دیداری لوتکەی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ سەرۆک وەزیران[1]، وەزیری بەرگری، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، گرنگی پێوەندیە دیبلۆماسی و ئابووری و سیاسیەکانی نێوان هەرێی کوردستان و بەریتانیا دەخاتەروو، بە تایبەت دوای دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا و گرتنەبەری ڕێچکەی وڵاتێکی زلهێزی ئەورووپای سەربەخۆ، دوور لە یاسا و بەندەکانی یەکێتی ئەورووپا.

جگە لە گرنگی پەیوەندی دیبلۆماسی و سیاسیەکان، سەردانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بۆ لەندەن، لە ڕووی ئابووریەوە گرنگیەکی تایبەتی هەیە، بە تایبەت دوای بڵاوبوونەوەی دیدگای حکوومەتی بەریتانیا[2] ناسراو بە   Global Britain in a competitive age  و پتەوکردنی پێوەندی ئابووری و بازرگانیەکانی بەریتانیا لەگەڵ وڵاتانی دەرەوەی سنوورەکانی بەریتانیا،  و هەرێمی کوردستان نموونەیەکی گرنگ و جێگەی بایەخی حکوومەتی لەندەنە بۆ واژووکردنی گرێبەستی تازەی بازرگانی وسەربازی و ئابووری

گرنگی ڕۆلی بەریتانیا لەڕووی ئابووریەوە

بەریتانیا لە ڕیزبەندی شەشەم وڵاتانی زلهێزی ئابووریدایە[3] و کۆی داهات و بودجەی ساڵانەی نزیکەی $2.83 ترلیۆن دۆلارە، هاوکات بەشداری بەریتانیا لە لە هاوکاریکردنی ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان[4] دوای ئەمریکا و ئەڵمانیا بە پلەی سێیەم دێت، کە ساڵانە ڕێژەی ٪5.19ــی داهاتەکانی ئەو ئاژانسە لە لایەن بەریتانیاوە دابین دەکرێت. 

پێگەی سەربازی بەریتانیا چ لە رووی پیشەسازی چەکی پێشکەوتوو و یانیش خاوەنداریەتی لە تەکنەلۆژیای تازەی سەردەم، بەریتانیا خاوەن هەشتەم بەهێزترین سوپای جیهانە[5]  و دوای دەرچوونی لە یەکێتی ئەورووپا، هەوڵی بەهێزکردن و برەودان بە پێگە سەربازیەکەو بازرگانی فرۆشتنی چەک دەدات.

پێگەو ڕۆڵی بەریتانیا دوای دەرچوونی لە یەکێتی ئەورووپا و لەساتەوەختی سیستەمی فرە جەمسەری ئابووری ئێستای جیهانیدا گرنگی خۆی هەیە ، بە تایبەت لە پێوەندیە تازەکانی لەگەڵ وڵاتانی ئەورووپا و ئەمریکا و ڕێککەوتنە ئابووریەکانی لەگەڵ چین. دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا بە مانای دروستبوونی پردی تازەی پەیوەندی نێوان ئەووروپا ئەمریکا دێت، گرنگی ئەم ڕۆڵە دوای راگەیاندنی پلانی Global Britainــە لە لایەن سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا. لە هەمانکاتدا، سەرکردایەتیکردنی بەریتانیا بۆ کۆبوونەوەی وڵاتانی G7 و  کۆبوونەوەی تایبەت بە گۆرانی کەشوهەوا لە نۆڤمبەری ئەمساڵدا، هۆکاری گرنگی پێگەی بەریتانیا لە 2021 و داهاتوودا دەخاتە روو.

جودابوونەوەی ئابووری بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا، فاکتەری سەرەکییە لە گرنگیدانی زیاتری بەریتانیا بە ڕێککەوتنی بازرگانی تازە لە گەڵ وڵاتانی نائەندام لە یەکێتی ئەورووپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەت لە بواری وزە و فرۆشتنی چەک و تەکنەلۆژیاو تەندورستی.

سەردانی سەرۆک نێچیرڤان بۆ لەندەن، ئەگەری واژووکردنی گرێبەستی تازەی بواری وزە بەهێزتر دەکەن

ئابووری بەریتانیا، جگە لەوەی کە خاوەن سێکتەری جودای ئابووریە، و بە وڵاتێکی سەرەکی بەرهەمهێنان و پیشەسازی سەردەم ئەژمار دەکرێت، بە جۆرێک لەسەر ئاستی جیهان لە ڕیزبەندی پێنجەم هاوردەکار و دەیەمین هەناردەکاری جیهانە[6] وخاوەن کۆمپانیای زلهێزی ناودەوڵەتییە بە تایبەت لە بوارەکانی وزە.

هەرچەندە بەریتانیا خاوەن یەدەگێکی دەوڵەمەندی نەوت وگازە، بەڵام لە ماوەی رابردوودا، ئاستی بەرهەمهێنانی وزە لەو وڵاتە لە داکشانی بەردەوامدایە، بەڵام خاوەن دوو لە زلهێزترین[7] کۆمپانیاییەکانی بواری پیشەسازی نەوت گاز Petroleum (BP)   و Shell. 

کاریگەری ئابووری بەریتانیا بۆ سەر ئابووری کوردستان

بواژنەوەی بازارەکانی جیهان دەرفەتێکی تازەی لەبەردەم حکوومەتی بەریتانیا ڕەخساندووە لە گەشە کردنی ئابووریەکەی، ئەمەیش دوای زیادبوونی گەشەی ئابووری بەریتانیایە بە رێژەی ٪1.5 لە حەوت مانگی یەکەمی ساڵی 2021ـدا، هاوکات دووبارە بەهێزبوونەوەی جوڵە سیاسی و ئابووریەکانی بەریتانیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و واژووکردنی گرێبەستی سەربازی و ئابووری لە نێوان وڵاتانی ناوچەکە[8]، دەرگایەکی تازە لە بەردەم ئاستی پەیوەندیەکانی ئابووریەکانی بەریتانیا و هەرێمی کوردستان دەکاتەوە.

بەریتانیا هاوردەکارێکی سەرەکی وزەیە لە کیشوەری ئەورووپا و زۆربەی وزەی وڵاتەکەی لە وڵاتانی نەورویج وکەنەدا هاوردە دەکات[9]، بەڵام دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی ئەو دوو وڵاتە، فاکتەرێکی سەرەکییە لە پشت بەستنی بەریتانیا بە وزەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەت لە هاوردەکردنی گازی سروستی، لە کاتێکدا کە دیدگای بەریتانیا بۆ 2030،  گەیشتنە بە سیاسەتی سفر کاربۆنی.  

ئەنجام بەریتانیا بۆ ڕزگاربوون لە وزەی کاربۆن و بەکاربردنی خەڵووز،  کاری وەبەرهێنان لە پرۆژەکانی دۆستی ژینگە و گازی سروستی دەکات بۆ دابینکردنی خواستی ناوخۆیی. بۆ گەیشتن بەو ئامانجەی، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەرێمی کوردستان خاڵی گرنگ و بایەخی شانشینی بەریتانیان لە زێدەتر کردنی کاری وەبەرهێنان و هاتنی کۆمپانیای زیاتری بەریتانی.

 دەزگای نوچە لە راپۆرتێکیدا گرنگی پێگەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بۆ وڵاتانی ئەورووپا و بەریتانیا بڵاوکردەوە[10]، ئاشکرای کرد لە ساڵانی داهاتوودا، ئاسایشی وزەی وڵاتانی ئاسیا و ئەورووپا خۆبەندە بە دابینکردنی گازی سروستی هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

 بەو هۆیەی هەرێمی کوردستان بە چەقی نەخشەی یەدەگی گازی سروشتی ناوچەکە ئەژمار دەکرێت و کوردستان خاوەن یەدەگێکی دەوڵەمەندی گازی سروشتییە، ئاستی پێوەندیەکانی نێوان هەولێر و لەندەن لە بواری وزە دوای سەردانەکەی سەرۆک نێچرڤان بارزانی ببێتە هۆی واژووکردنی گرێبەستی فراوان لە بواری زیادکردنی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت گازی کێلەگەکانی هەرێمی کوردستان، بە مەیش ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی کوردستان زیاد دەکات و لەئەنجامدا بودجەی کوردستانیش زێدەتر دەبێت و ئابووریەکی زیاتر دەبووژێتەوەو ڕێژەی بێ کاری کەمتر دەبێت.

ئەمە لە کاتێکدایە دوای دانووسەکانی ڤیەننا و کرانەوەی دەرگاییەکانی عێراق بەدەم کۆمپانییە بیانیەکان، کۆمپانیای بەناوبانگی جیهانی و بەریتانی، پێگەی خۆی لە عێراق بەهێزتر کردووە، دوای ئەوە کۆمپانیای (BP) ، ڕێککەوتنی دامەزراندنی کۆمپانیایەکی تایبەت بە بازارکردنی نەوت و گازی لە کێڵگەکانی ڕومێلە بە هاوبەشی لەگەڵ عێراق واژوو کردووە[11]، و ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی لە داهاتوودا هەرێمی کوردستان بتوانێت کاری زیاتر لەگەڵ کۆمپانیایە بەریتانیەکە بکات و ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی هەرێم زیاتر بکات. بۆ ئەو مەبەستە هەوڵەکانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان بەغدا وهەرێمی کوردستان ئەنجامی باش ویەکلاکەرەوەی هەبووە  بۆ ڕاکێشانی سەرنجی کۆمپانیاییە بیانیەکان بۆ دووبارە کارکردن لە هەرێمی کوردستان.

هاوکات سەرکردایەتیکردنی بەریتانیا بۆ ئەجێندایەکانی کۆمەڵەی G7، یەکێکی ترە لە گرنگی پتەوبوونی پێوەندیەکانی هەرێم و بەریتانیا، ئامانجی سەرەکی وڵاتانی کۆمەڵەکە، بەرهەمهێنانی وزەی جێگرەوە و دۆستی ژینگەیە، ئەمەیش دەبێتە هۆی زیادبوونی خواستی کۆمپانیاییە بەریتانیەکان بۆ کارکردن لەبەرهەمهێنانی وزەی کارەبا و وزەی دۆستی ژینگە.

 ئەم خواستەی بەریتانیا دوای دەستبەکاربوونی ديڤد هنت قونسڵى نوێى بەريتانيا لە هەرێمى كوردستان و کۆبوونەوەی لەگەڵ نێچيرڤان بارزانى ، بە ڕوونی ئاشکرا بوو، دیڤید جەختى لەسەر پاڵپشتى وڵاتەكەى بۆ هەرێمى كوردستان کردەوە و هەر لەو كۆبوونەوەيە هەردوولا رێككەوتن لەسەر فراوانكردنى بوارى بازرگانى و بەگەڕخستنى سەرمايەكانیان و چالاكى كەرتى تايبەت لەنێوان هەردوولا.

دوای کۆبوونەوەکە،  جيمس گاليگا بەرێوبەرى بازرگانى لە باڵيۆزخانەى بەريتانيا لە بەغدا بە فەرمى داواى لە وەزارەتى كارەباى هەرێمى كوردستان كرد كۆمپانياكانى وڵاتەكەى لە پرۆژەكانى كەرتى كارەبا بەشدارى پێبكەن[12].

وەزارەتى كارەباى هەرێمى كوردستان راگەيندراوێكى بڵاوكردەوە، كە تێيدا هاتووە، گاليگا لەگەڵ  كەمال محەمەد ساڵح وەزيرى كارەباى هەرێمى كۆبوونەوە، لەو كۆبوونەوەيەدا بە فەرمى داواى لە وەزيرى کارەبا كرد رێگە بدات كۆمپانياكانى وڵاتەكەى لە كوردستان بەشداربن لە پڕۆژەكانى كارەبا لە هەرێمى كوردستان، بەتايبەت لە بوارى بەرهەمێنانى كارەبا لە رێگەى وزەى خۆر.

وەزيرى كارەبا لەو ديدارە ژمارەيەك پڕۆژە و پلانى خستەڕوو، كە دەكرێت كۆمپانيا بەريتيانيەكان لە وەبەرهێنانى تێدا بكەن، ئەو داوايەى بەريتانيا دواى چەند رۆژێك بوو لە كردنەوەى پڕۆژەى بەرهەمێنانى كارەبا لە رێگەى وەزەى خۆرەوە، لە قوتابخانەى كامبرێجى نێودەوڵەتى لە هەولێر.

لە 2035ــدا، هەرێمی کوردستان وعێراق، ڕێژەی ٪46ــی وزەی جیهان دابین دەکەن

سەبارەت بە زانینی رادەی ئەو گرنگیەی ئەورووپا و بەریتانیا و ئەمریکا بە بواری وزە لە کێلگەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان، حکوومەتی بەریتانیا لە عێراق ڕاپۆرتێکی بڵاوکردۆتەوەو ئاماری گرنگی لەبارەی دیدگای کاری نوێ بەریتانیا لە عێراق و هەرێمی کوردستان خستۆتە ڕوو[13].

لە راپۆرتەکەدا هاتووە، دوای رووداوەکانی جەنگی تیرۆر و داعش، زیاتر لە 200 کۆمپانیای بەریتانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان کار دەکەن، ئامانجی ئەو کۆمپانیانە پەرەپێدانی کەرتە جودایەکانی ئابووری ناوچەکەیە، لە هەمانکاتدا هۆکاری گرنگی بەریتانیا بە کوردستان و عێراق ئاشکرا دەکات و دەڵیت" پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2035 ، عێراق و هەرێمی کوردستان ڕێژەی ٪46ــی وزەی جیهان دابین دەکەن".

بڵاوکردنەوەی ئەو راپۆرتە لەلایەن حکوومەتی بەریتانیا، ئامانجی دوور مەودای هەیە و بە تایبەت دوای ئەوەی ناوەندی the Washington Institute، ڕاپۆرتێکی لەبارەی هێڵی کەرکوک – حەیفا و درێژبوونەوەی فۆرمی تازەی ئەو هێڵە لە بەغداوە بۆ ئوردن ئیسرائیل دووپاتکردۆتە[14] و ڕۆلی بەریتانیا و جوڵەکانی پشتراسدەکاتەوە.  سەرگرتنی ئەو پرۆژەیە دوای لوتکەی بەغدا [15]لە کۆتای مانگی ئابی 2021 و ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی عێراق، و ڕۆلی هەرێمی کوردستان و ستراتیژی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی لە ئاشتکردنەوەی وڵاتانی هەرێمی ناوچەکە بۆ باشترکردنی ئابووری عێراق وڕزگاربوون لە قەیرانە ئابووریەکان بە روونی دەردەکەوێت.

بە مانایەکی تر ، لەکاتی روودانی جەنگی داعش و هەوڵە جددیەکانی زلهێزەکانی انوچەکە بۆ کەمکردنەوەی هەژموونی ئێران و زیادکردنی ئاسی بەرهەمهێنانی نەوت و گازی عێراق، بووە هۆی پاڵپشتیکردنی ئەمریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا بۆ زیادکردنی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت وگازی عێراق، بەهێزی دیدگا و پرۆژە ژیرەکانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی هۆکارە لە بەشداریکردنی کارای هەرێمی کوردستان لە هەر پرۆژەو ڕێککەوتنێکی بازرگانی وئابووری وڵاتە بیانیەکان. سەبارەت بە هەماهەنگی گرنگ لەگەڵ هەرێمی کوردستان، دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، لیز ترووس وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا، بە نێچیرڤان بارزانی گوت" به‌ریتانیا پابه‌نده‌ و به‌رده‌وام ده‌بێت له‌ پشتگیریكردنى عیراق و هه‌رێمى كوردستان و له‌ كاركردن له‌گه‌ڵ هاوبه‌شه‌كانیان له‌ هاوپه‌یمانیى نێوده‌وڵه‌تیى دژى داعشدا، ‌هه‌روه‌ها هیواى خواست هاریكارى و هاوبه‌شیى به‌ریتانیا له‌گه‌ڵ عیراق و هه‌رێمى كوردستان له‌ هه‌موو بواره‌كاندا به‌تایبه‌تى له‌ بوارى ئابوورى و بازرگانیدا فراوان بكرێت."[16].

وەزیری دەرەوەی بەریتانیا: “هاریکاری مرۆیی و مادیی زیاتری هەرێمی کوردستان دەکەین”

لەو بارەیەوە بە گوێرەی ڕاگەیێندراوى سەرۆکایەتیى هەرێم، لە کۆبوونەوەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ وەزیری دەرەوەباسکردن بووە لە "هۆكاره‌كانى سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى داعش و مه‌ترسییه‌كانى، هه‌ڵبژاردنه‌كان و پێشبینیى پرۆسه‌ى سیاسى و داهاتووى عیراق، په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا، دۆخى ئاواره‌ و په‌نابه‌ران و پێكهاته‌كان له‌ عیراق و هه‌رێمى كوردستان"، تاوتوێکرا. ئەمەیش بە واتایی هاوکاری زیاتری بەریتانیا دێت بۆ پێشکەشکردنی هاریکاری مرۆیی و مادیی زیاتر بۆ ئاوارە وپەنابەرەکان و کەمکردنەوەی فشارە ئابووریەکان بۆسەر هەرێمی کوردستان.

لەبەر ئەوەی بەریتانیا خاوەن ئەزموونێکی سەدساڵەی و وڵاتێکی زلهێزی پیشەسازی وزانستیە، پێشبینی دەکرێت دوای سەردانەکی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، پێوەندی گرنگ لە بارەی زانستی و کۆمپانیای پیشەسازی دوولایەنە واژوو بکرێن و هەرێمی کوردستان سوود لە ئەزموونەکانی بەریتانیا وەربگرێت بۆ گرنگیدان بە توانای دەستی کاری هاوڵاتی  و قوتابیانی کوردستان بۆ پەرەپێدانی زانستی. لەو بارەیەوە دوای دەستبەکاربوونی وەزیری تازەی پەروەردەی بەریتانیا کە بە ڕەچەلەک کوردە، ئاستی هەماهەنگی و پرۆژەکان بەهێزتر دەکات و سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بە فەرمی پیرۆزبایی هەرێمی کوردستانی ئاراستەی نەدیم زەهاوی کرد.[17]

تەوەرەکانی لوتکەی کوردستان -لەندەن، دەرکەوتنی ئەنجامەکانی  دوای سەردانەکەی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی، جێگەی بایەخ وپێشهاتی تازەی ناوچەکەن[18]، بۆیە ناکرێت سەردانەکەی سه‌رۆك نێچیرڤان بارزانی بۆ بەریتانیا، چاوەڕوانیی بەرهەم و دەستکەوتی لێنەکرێت، بەو پێیەی ئەزموونەکان پیشانییان داوین، ئەو هەمیشە براوه‌ی بە سۆفتپاوەرهێزی نەرم و هێزی دیپلۆماسی هەبووە و بەرهەمی ئەمەشی لە دیپلۆماسیەتی ناوخۆیی و تەنانەت ناوچەییشدا سەلماندووە. بەهێزی پەیوەندیەکانی سەرۆک لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و تورکیا، سەلمێنرەی تیژبینی سەرۆکی هەرێمن لە پێڕەوکردنی سیاسەتێکی ستراتیژی ئابووری لەسەر نەخشەی نوێ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەشداریپێکردنی کارایی کوردستان لەهەر پرۆژەیەکی ئابووری ناوچەکە.

لە کۆتایدا، لە هەفتەی رابردوودا، حکوومەتی عێراق، پلانی زیادکردنی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی بۆ 8 ملیۆن بەرمیل تا ساڵی 2027  ئاشکرا کرد[19]، بۆیە پێشبینی دەکرێت، هەوڵەکانی سەرۆکی هەرێم بۆ پتەوکردنی پێوەدنیەکان لەگەڵ وڵاتانی جیهانی وهەرێمی، ببێتە هۆی واژووکردنی گرێبەستی تازە لەو بوارەدا.

[1] https://www.nuche.net/post-4168.html

[2]https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/975077/Global_Britain_in_a_Competitive_Age-_the_Integrated_Review_of_Security__Defence__Development_and_Foreign_Policy.pdf

[3] https://www.investopedia.com/insights/worlds-top-economies/

[4] https://unsceb.org/fs-revenue-government-donor

[5]  https://www.statista.com/statistics/579991/number-of-uk-armed-forces-by-military-branch

[6] https://globaledge.msu.edu/countries/united-kingdom/tradestats

[7] https://www.nordeatrade.com/en/explore-new-market/united-kingdom/economical-context

[8] https://www.nuche.net/post-4176.html

[9] https://www.statista.com/statistics/381963/crude-oil-and-natural-gas-import-origin-countries-to-united-kingdom-uk/

[10] https://www.nuche.net/post-4118.html

[11] https://www.nuche.net/post-3899.htm

[12] https://www.nuche.net/post-4177.html

[13] https://www.gov.uk/government/publications/exporting-to-iraq/doing-business-in-iraq-including-the-iraqi-kurdistan-region-iraq-trade-and-export-guide

[14] https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/how-haditha-haifa-pipeline-would-benefit-iraq?fbclid=IwAR38wuqog6odiwCOqzTh6rP39RMLj6UN_lhjieIAlk5udz_WocGLPTa49tQ

[15] https://www.nuche.net/post-3931.html

[16] https://www.nuche.net/post-4187.html

[17] https://www.nuche.net/post-4183.html

[18] https://www.nuche.net/post-4181.html

[19] https://www.nuche.net/post-4113.html